عزت الله نگهبان، عزت باستان شناسی ایران

به گزارش مجله سرگرمی، بهروز عمرانی*؛ در خصوص عزت الله نگهبان در دنیای باستان شناسی ایران حرف های بسیاری گفته شده و صندلی حقیقی ایشان در تاریخ باستان شناسی ایران به خوبی تعیین و هویداست. سوابق فعالیت ها و از خود گذشتگی های ایشان به درستی وی را در صندلی پدر باستان شناسی ایران نشانده است به صورتی که علم باستان شناسی در ایران را می توان به دو دوره قبل و بعد از نگهبان تقسیم کرد.

عزت الله نگهبان، عزت باستان شناسی ایران

عزت الله نگهبان که بود؟

نگهبان در سال 1304 خورشیدی در اهواز به دنیا آمد؛ پدرش مرحوم عبدالامیر میرنگهبان از عظیمان و نویسندگان خوزستان بود و در دو سالگی به جهت شغل پدر به تهران مهاجرت کرد و دبستان و دبیرستان خود را در این شهر به اتمام رساند. پس از استخدام در راه آهن در 16 سالگی و سفر های متعدد به استان های مختلف و بازدید های متعدد و مکرر از موزه ایران باستان به جهت نزدیکی به محل کار؛ شیفته باستان شناسی شد و در سال 1325 خورشیدی در رشته باستان شناسی از دانشگاه تهران، مشغول به تحصیل شد.

رشته باستان شناسی در آن دوران به خوبی تبیین نشده بود و بیشتر دروس شامل تاریخ، هنر، زبان فارسی و... می شد که موجب دلزدگی دانشجویان این رشته می شد و همواره جای فعالیت میدانی باستان شناسی در میان واحد های درسی؛ احساس می شد.

نگهبان در سال 1328 از دوره کارشناسی فارغ التحصیل و در سال 1329 در موسسه شرق شناسی دانشگاه شیکاگو مشغول به تحصیل شد و پس از 5 سال با اخذ مدرک کارشناسی ارشد باستان شناسی از دانشگاه شیکاگو به ایران مهاجرت و در گروه باستان شناسی دانشگاه تهران مشغول به تدریس شد. در نخستین اقدام سعی در حذف دروس غیر مرتبط و تدوین آموزش های میدانی باستان شناسی برای دانشجویان این رشته نمود؛ دانشجویان جوان و شایسته خود را به با بورس تحصیلی به خارج اعزام نمود و در سال 1337 موسسه باستان شناسی دانشگاه تهران را تأسیس نمود و روابط تنگاتنگی را با اداره کل باستان شناسی و موزه ایران باستان به وجود آورد.

در سال 1329 به عنوان معاون فنی اداره کل باستان شناسی منصوب و شروع به جذب نیرو های متخصص باستان شناس در این اداره کل نمود و با استخدام کارشناسان باستان شناس و موزه دار درستکار موجب ارتقاء علمی در اداره کل باستان شناسی و موزه ایران باستان شد.

ایشان کاوش ها و آنالیز های متعددی را با یاری و حمایت باستان شناسان جوان ایرانی مدیریت نمود که هرکدام نقشی معین کننده در تاریخچه مطالعات باستان شناسی ایران، دارند که در زیر بعضی از آنان معرفی می شوند.

آنالیز های مشترک باستان شناسی در منطقه زاگرس مرکزی با همکاری پروفسور برید وود در سال های 39-1338.

کاوش در تپه مهران آباد در جنوب غرب تهران با همکاری کایلر یانگ در سال 1340.

آنالیز های باستان شناسی در استان گیلان و کشف محوطه چراغعلی تپه (مارلیک) و پیله قلعه در سال 1340 و کشف آثار شاخص فرهنگی مارلیک که با کارشکنی ها و مخالفت های عمده ای از سوی مسئولان باستان شناسی و وزارت فرهنگ و هنر در سال 1341 ناتمام ماند.

کاوش محوطه هفت تپه خوزستان در سال 1344. حفاری در این محوطه منجر به کشف بقایای فرهنگ عیلامی شاخصی گشت و تا به امروز نیز محوطه هفت تپه با توجه به پژوهشی های دکتر نگهبان به حیات خود ادامه داده است و به عنوان پایگاه پژوهشی و موزه هفت تپه خدمات ارزنده ای را به تاریخ و تمدن ایرانی، ارائه می کند.

دکتر نگهبان همواره جای خالی واحد های عملی باستان شناسی را در میان دروس این رشته خالی می دید و پس از برنامه ریزی های طولانی در سال 1348 با حفاری محوطه هایی، چون زاغه، سگزآباد و قبرستان که تا به امروز نیز ادامه پیدا نموده است؛ موجب رشد و ارتقای دانش باستان شناسی با انجام پروژه های میدانی در میان دانشجویان باستان شناسی ایرانی شد.

علاوه بر موارد مذکور ایشان به شدت مبارزه سرسختانه ای را با خریدوفروش قاچاق و خروج غیرقانونی اشیا باستانی را در داخل و خارج از کشور؛ شروع کرد. تا قبل از سال 1345 خریدوفروش و قاچاق آثار تاریخی بسیار رایج بود؛ به قانون توجهی نمی شد و حتی در مواردی مسئولان خود اقدام به خریدوفروش غیرقانونی آثار تاریخی؛ می نمودند.

دکتر نگهبان پس از شروع کار خویش در اداره کل باستان شناسی از سال 1339، با صدور بخش نامه های مختلف، مذاکرات حضوری با فروشندگان آثار عتیقه، انتشارات مقاله و کتاب هایی در مورد آثار تاریخی ایران و همچنین سخنرانی در مجامع بین المللی علمی باستان شناسی در سال 1970 پیروز به تصویب موافقت نامه در 28 ماده در پاریس شد که به موجب یکی از مواد آن مبادله غیرقانونی اشیاء باستانی بین کشورها؛ ممنوع شد و این قطعنامه در سال 1972 در سازمان یونسکو نیز تصویب شد و به موجب آن امکان پیگیری خریدوفروش غیرقانونی آثار تاریخی توسط پلیس بین الملل؛ مهیا گشت.

یکی از وظایفی که دکتر نگهبان برای خود متصور بود؛ معرفی و شناساندن باستان شناسی و تاریخ و فرهنگ ایران به دنیایان بود که پیرو این مهم در بالغ بر 45 کنگره بین المللی باستان شناسی شرکت و با ارائه سخنرانی های متعدد؛ باستان شناسی ایران را به عنوان فعالیت های علمی باستان شناسی به دنیایان معرفی نمود.

همچنین ایشان با فراهم نمودن شرایط برای انجام پروژه های بین المللی باستان شناسی در ایران با همکاری با کشور هایی از قبیل؛ آمریکا، انگلیس، فرانسه، ایتالیا و ژاپن؛ موجب گسترش شناخت از تاریخ و باستان شناسی ایران در مناطق مختلفی از دنیا شد که این فرایند همچنان نیز با افت وخیز هایی در جریان است.

ایشان همچنین با ایراد سخنرانی های متعدد در برنامه های رادیو و تلویزیونی در ایران و نوشتن مقاله های متعدد و دعوت از مردم برای بازدید از حفاری های باستان شناسی؛ سعی در ایجاد علاقه به مباحث میراث فرهنگی در بین اقشار جامعه نمود. همچنین بر برگزاری کلاس هایی در دانشگاه تهران برای آشنایی عامه مردم با باستان شناسی ایران، موجب علاقه مندی مخاطبان با باستان شناسی علمی گشت.

ایشان متأسفانه در سال 1359 از ایران به آمریکا مهاجرت کرد و در موزه مردم شناسی و باستان شناسی دانشگاه پنسیلوانیا مشغول تحقیق و تدریس شد و کتاب ها و مقالاتی را در مورد کاوش های مارلیک، هفت تپه و دشت قزوین به رشته تحریر؛ در آورد که کتاب هفت تپه ایشان در سال 1371 به عنوان کتاب برگزیده سال انتخاب و در سال 1378 به پاس خدماتش به باستان شناسی و میراث فرهنگی ایران مفتخر به دریافت عظیم ترین نشان میراث فرهنگی ایران؛ گشت.

متأسفانه پدر باستان شناسی ایران در سال 1379 در تصادفی رانندگی به شدت آسیب دید و پس از سال ها تحمل رنج و مرارت در بهمن 1387 بدرود حیات گفته و در آرامگاه ابدی خود در گورستان ایرانیان فیلادلفیا به خاک سپرده شد. یاد و خاطره اش گرامی و پر رهرو باد.

*رییس پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری

سهند بلاگ: سهند بلاگ: با سهند بلاگ از وبسایت و وبلاگ رایگان بهره ببرید

منبع: فرارو
انتشار: 5 آبان 1400 بروزرسانی: 5 آبان 1400 گردآورنده: kurdeblog.ir شناسه مطلب: 130402

به "عزت الله نگهبان، عزت باستان شناسی ایران" امتیاز دهید

1 کاربر به "عزت الله نگهبان، عزت باستان شناسی ایران" امتیاز داده است | 5 از 5
امتیاز دهید:

دیدگاه های مرتبط با "عزت الله نگهبان، عزت باستان شناسی ایران"

* نظرتان را در مورد این مقاله با ما درمیان بگذارید